Η τεχνητή νοημοσύνη (AI) έχει μπει δυναμικά στη ζωή μας, από τα κινητά μας μέχρι την εργασία και – πιο πρόσφατα – την εκπαίδευση. Ειδικά μετά την εμφάνιση του ChatGPT, δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν πως η τεχνολογία μπορεί (και πρέπει) να αναλάβει ρόλους καθηγητών, να δημιουργεί μαθήματα, να διορθώνει εργασίες και να «εκπαιδεύει» φοιτητές.
Αλλά… είναι πραγματικά αυτό το μέλλον που θέλουμε για τα πανεπιστήμια μας; Ένα άρθρο των Robert Sparrow και Gene Flenady στο περιοδικό AI & Society με τίτλο “Bullshit Universities: the future of automated education” εξηγεί γιατί η τεχνητή νοημοσύνη, όσο έξυπνη και αν φαίνεται, δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον άνθρωπο στην εκπαίδευση.
Η Υπόσχεση της Τεχνητής Νοημοσύνης στην Εκπαίδευση
Με την ευκολία παραγωγής περιεχομένου, διορθώσεων, ατομικής καθοδήγησης και δημιουργίας εικονικών “ψηφιακών εκπαιδευτών”, η τεχνητή νοημοσύνη προβάλλεται ως ο τέλειος βοηθός – ή και αντικαταστάτης – του καθηγητή. Από αυτόματη δημιουργία τεστ και ανατροφοδότησης έως προσομοιώσεις ψηφιακών διαλέξεων από «ψηφιακούς ανθρώπους», φαίνεται πως η τεχνολογία είναι έτοιμη να «λύσει» το πρόβλημα της μαζικής εκπαίδευσης.
Όταν το “Βοηθώ” Καταλήγει να Σημαίνει “Αντικαθιστώ”
Ωστόσο, όπως μας υπενθυμίζει η ιστορία της αυτοματοποίησης, η υπόσχεση υποστήριξης των ανθρώπων από τις μηχανές καταλήγει συχνά στην αντικατάστασή τους. Η τυποποίηση των πανεπιστημιακών μαθημάτων, η απομάκρυνση από την αυθεντική πνευματική αναζήτηση και η πίεση για μαζική απόδοση ανοίγουν το δρόμο ώστε οι μηχανές να αναλάβουν ολοένα και περισσότερες εκπαιδευτικές αρμοδιότητες.
Όταν οι Μηχανές Παράγουν “Μπουρδολογίες”
Μπορεί η AI να γράφει εντυπωσιακά κείμενα, όμως υπάρχει ένα βασικό πρόβλημα: δεν ενδιαφέρεται για την αλήθεια. Δεν ξέρει τι λέει – μόνο τι “φαίνεται” σωστό. Οι συγγραφείς χαρακτηρίζουν τις απαντήσεις της AI ως “bullshit”, με τη φιλοσοφική έννοια του όρου: λόγος χωρίς δέσμευση στην αλήθεια. Κι αυτό, στην εκπαίδευση, είναι καταστροφικό.
Αν μαθαίνεις από κάποιον που δεν καταλαβαίνει – ούτε νοιάζεται – για το τι λέει, τότε δεν μαθαίνεις τίποτα ουσιαστικό. Η AI δεν έχει εμπειρία, δεν έχει γνώμη, δεν έχει καν επίγνωση. Είναι ένας καθρέφτης του διαδικτύου, όχι ένας εκπαιδευτής με άποψη και ευθύνη.
Η Γραφή Είναι Σκέψη, Όχι Πληκτρολόγηση
Ένα από τα πιο ισχυρά επιχειρήματα του άρθρου είναι η ιδέα ότι η γραφή είναι τρόπος σκέψης. Δεν γράφουμε επειδή ήδη ξέρουμε τι θέλουμε να πούμε – συχνά ανακαλύπτουμε τι σκεφτόμαστε καθώς γράφουμε. Αν οι φοιτητές αρχίσουν να χρησιμοποιούν την AI για να γράφουν τις εργασίες τους, θα χάσουν αυτή τη διαδικασία εσωτερικής σκέψης. Θα καταλήξουν να λένε λόγια που δεν είναι δικά τους – και δεν θα ξέρουν αν συμφωνούν καν με αυτά.
Ο Ρόλος του Καθηγητή: Περισσότερο από Πηγή Γνώσης
Ένας καλός καθηγητής είναι πολλά περισσότερα από ένα εγχειρίδιο με πόδια. Είναι πρότυπο. Δείχνει στους φοιτητές τι σημαίνει να αγαπάς το αντικείμενο σου, να αμφισβητείς, να νοιάζεσαι για την αλήθεια. Με το παράδειγμά του εμπνέει, και μπορεί να αλλάξει την πορεία ζωής κάποιου.
Αυτό δεν μπορεί να το κάνει η τεχνητή νοημοσύνη. Δεν έχει πάθη, δεν έχει αξίες, δεν έχει ζωή. Δεν μπορεί να εμπνεύσει, ούτε να δείξει τι σημαίνει να είσαι – π.χ. – φιλόσοφος, επιστήμονας, μηχανικός. Και χωρίς ανθρώπινα πρότυπα, η εκπαίδευση γίνεται μια ψυχρή διαδικασία μεταφοράς δεδομένων.
Η Μάθηση Είναι Κοινωνική, Όχι Μηχανική
Η εκπαίδευση δεν είναι απλώς θέμα “περιεχομένου”. Είναι διαπροσωπική. Οι φοιτητές μαθαίνουν συζητώντας, διαφωνώντας, συνεργαζόμενοι. Μαθαίνουν να εκφράζονται, να ακούνε, να επιχειρηματολογούν. Όλα αυτά απαιτούν ανθρώπινη επαφή – με καθηγητές και με συμφοιτητές. Αν η εκπαίδευση γίνει ατομική υπόθεση μπροστά σε μια οθόνη, χάνονται όλες αυτές οι ζωτικές εμπειρίες.
Δεν Είναι Όλα “Εξοικονόμηση Χρόνου”
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η AI μπορεί να βοηθήσει όσους δεν έχουν πρόσβαση σε κανονικά πανεπιστήμια – π.χ. σε απομακρυσμένες περιοχές ή σε αναπτυσσόμενες χώρες. Είναι ένα ισχυρό επιχείρημα, αλλά οι συγγραφείς επισημαίνουν ότι η AI προσφέρει συχνά ένα υποδεέστερο είδος εκπαίδευσης. Δεν είναι σίγουρο ότι προσφέρουμε “εκπαίδευση” ή απλώς “πληροφορίες”.
Κι επιπλέον: υπάρχουν και άλλοι τρόποι να επεκταθεί η πρόσβαση στην εκπαίδευση, όπως οι ανοικτές βιβλιοθήκες, τα δωρεάν MOOC, η ενίσχυση των τοπικών δομών. Μήπως απλώς γοητευόμαστε από τη φαντασίωση ότι μια εφαρμογή θα λύσει ένα βαθιά κοινωνικό και πολιτικό πρόβλημα;
Ναι, Να Μάθουμε την AI – Όχι να Γίνουμε η AI
Φυσικά, οι φοιτητές πρέπει να μάθουν να χρησιμοποιούν εργαλεία AI. Το μέλλον της εργασίας θα τα περιλαμβάνει. Αλλά το να μαθαίνουμε πώς να τα χρησιμοποιούμε δεν σημαίνει ότι πρέπει να τα αφήσουμε να κάνουν τη δουλειά για εμάς.
Όπως μαθαίνουμε να ψάχνουμε σε βιβλιοθήκες ή να φτιάχνουμε σωστές βιβλιογραφίες, έτσι μπορούμε να μάθουμε να αξιολογούμε και την AI – χωρίς όμως να την κάνουμε υποκατάστατο της δικής μας προσπάθειας.
Αντί Επιλόγου: Το Πανεπιστήμιο του Μέλλοντος
Το μέλλον των πανεπιστημίων δεν πρέπει να είναι αποστειρωμένο, ψυχρό, ψηφιακό και μηχανιστικό. Δεν πρέπει να είναι ένας χώρος όπου φοιτητές και καθηγητές υπάρχουν μόνο ως χρήστες συστημάτων.
Αντιθέτως, πρέπει να είναι κοινότητες σκέψης, διαλόγου και ανθρώπινης αλληλεπίδρασης. Εκεί όπου η κριτική σκέψη, η αμφισβήτηση, η δημιουργικότητα και η ενσυναίσθηση θα είναι στο επίκεντρο – όχι οι γρήγορες απαντήσεις μιας μηχανής.
Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να είναι χρήσιμο εργαλείο. Αλλά η αληθινή εκπαίδευση χρειάζεται ανθρώπους. Αν δεν υπερασπιστούμε αυτή τη βασική αλήθεια, τότε οι “αυτόματες” σχολές του αύριο θα παράγουν πτυχία χωρίς ουσία – και ανθρώπους χωρίς σκέψη.
Διαβάστε το πλήρες άρθρο στο https://link.springer.com/article/10.1007/s00146-025-02340-8