Η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) παρουσιάζεται ολοένα και περισσότερο ως πανάκεια για τα προβλήματα της εκπαίδευσης. Οι υποστηρικτές της τεχνολογίας υπόσχονται την “εκδημοκρατικοποίηση” της μάθησης, δηλαδή την παροχή ποιοτικής εκπαίδευσης σε κάθε μαθητή ανεξαρτήτως γεωγραφίας ή κοινωνικής τάξης. Ωστόσο, μια βαθύτερη θεώρηση, βασισμένη στη φιλοσοφία του John Dewey, αποκαλύπτει σοβαρές ενστάσεις για το κατά πόσο η παρούσα μορφή εκπαιδευτικής ΤΝ προάγει ή υπονομεύει τα δημοκρατικά ιδεώδη στην εκπαίδευση. Σύμφωνα με πρόσφατο άρθρο του ερευνητή Michał Wieczorek, που βασίζεται στη φιλοσοφία του John Dewey, τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. Η ΤΝ μπορεί να προσφέρει πολλά – αλλά η δημοκρατία στην εκπαίδευση δεν είναι (μόνο) θέμα τεχνολογίας. Είναι θέμα αξιών, εμπειρίας και συμμετοχής.
Η θεωρία του Dewey για τη δημοκρατική εκπαίδευση
Ο John Dewey, ένας από τους πιο επιδραστικούς παιδαγωγούς και φιλοσόφους του 20ού αιώνα, αντιλαμβανόταν τη δημοκρατία όχι μόνο ως πολιτικό σύστημα αλλά ως μορφή κοινής διαβίωσης, η οποία προϋποθέτει συμμετοχική μάθηση, συνεργασία και συλλογική διαμόρφωση σκοπών. Κατά τον Dewey, η εκπαίδευση πρέπει να υπηρετεί τέσσερις βασικές δημοκρατικές αρχές:
- Καλλιέργεια δεξιοτήτων και στάσεων για τη δημοκρατική ζωή
- Προώθηση της εμπειρικής μάθησης και της διαλογικής συνεργασίας
- Δημοκρατική διακυβέρνηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας
- Ισότιμη πρόσβαση όλων στην εκπαίδευση
Αυτή η ολιστική προσέγγιση της εκπαίδευσης υπερβαίνει την απλή μετάδοση γνώσης και επικεντρώνεται στη δημιουργία ενεργών και υπεύθυνων πολιτών. Όμως, σύμφωνα με τον Wieczorek, η εκπαιδευτική ΤΝ – ιδίως με τη σημερινή εμπορική της μορφή – αποτυγχάνει να ανταποκριθεί σε αυτές τις αρχές.
Τα όρια της ΤΝ στην υπηρεσία της δημοκρατικής μάθησης
Ο συγγραφέας επικεντρώνεται ιδιαίτερα στα “Intelligent Tutoring Systems” (ITS), συστήματα εξατομικευμένης διδασκαλίας που προσφέρουν προσαρμοσμένο εκπαιδευτικό περιεχόμενο μέσω ΤΝ. Αν και παρουσιάζονται ως τεχνολογίες που προάγουν την ισότιμη πρόσβαση, αυτά τα εργαλεία παρουσιάζουν τουλάχιστον τέσσερις βασικές αδυναμίες:
1. Εμμονή με την απόκτηση γνώσης (mastery) χωρίς συμμετοχή
Η εκπαίδευση μέσω ΤΝ επικεντρώνεται σχεδόν αποκλειστικά στην επίδοση και στην απόκτηση γνώσεων, αγνοώντας την κοινωνική διάσταση της μάθησης. Οι μαθητές λαμβάνουν πληροφορίες αλλά δεν συμμετέχουν ενεργά στη διαμόρφωσή τους. Αυτό καταστρατηγεί το ιδεώδες του Dewey για “μάθησης μέσω εμπειρίας”.
2. Εξατομίκευση με κόστος τη συλλογική μάθηση
Η ΤΝ, ειδικά σε περιβάλλοντα ITS, βασίζεται στην εξατομίκευση. Παρά το ότι αυτό μπορεί να ενισχύσει την αποτελεσματικότητα, περιορίζει τις ευκαιρίες για συλλογική μάθηση και αλληλεπίδραση – βασικές δεξιότητες για τη δημοκρατική ζωή, όπως η ανοχή, η επιχειρηματολογία και η συνεργασία.
3. Αυτοματοποίηση του ρόλου των διδασκόντων
Η ΤΝ αντικαθιστά σταδιακά εκπαιδευτικά καθήκοντα, περιορίζοντας τον ρόλο του εκπαιδευτικού σε διαχειριστή της διαδικασίας. Αυτό υπονομεύει τον ρόλο των διδασκόντων ως εμπνευστών, καθοδηγητών και παραδειγμάτων δημοκρατικής συμπεριφοράς.
4. Ιδιωτικοποίηση και απορρύθμιση της εκπαιδευτικής τεχνολογίας
Η εξάρτηση από εταιρείες τεχνολογίας περιορίζει τη δημοκρατική εποπτεία της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Οι αποφάσεις για το τι διδάσκεται, πώς και γιατί, μετατίθενται σε ιδιωτικούς παρόχους, αποδυναμώνοντας τη συμμετοχή των πολιτών και του κράτους.
Μπορεί η ΤΝ να χρησιμοποιηθεί δημοκρατικά;
Παρά την αυστηρή κριτική, ο Wieczorek δεν απορρίπτει εξ ολοκλήρου την εκπαιδευτική ΤΝ. Προτείνει εναλλακτικά μοντέλα που θα μπορούσαν να υπηρετήσουν τις αρχές της δημοκρατικής εκπαίδευσης:
- Χρήση της ΤΝ για πειραματική μάθηση μέσω προσομοιώσεων και παιχνιδιών, όπου οι μαθητές μπορούν να εξερευνήσουν κοινωνικά ζητήματα και να μάθουν συνεργατικά.
- Ανάπτυξη δημόσιας εκπαιδευτικής ΤΝ, υπό κρατικό ή κοινοτικό έλεγχο, ώστε να διασφαλίζεται η διαφάνεια και η λογοδοσία.
- Εμπλουτισμός των εκπαιδευτικών με εργαλεία ΤΝ, όχι ως υποκατάστατο αλλά ως ενίσχυση των διαλογικών και παιδαγωγικών τους ρόλων.
- Προώθηση της ψηφιακής και αλγοριθμικής παιδείας, ώστε οι μαθητές να μπορούν να αξιολογούν και να αμφισβητούν τα τεχνολογικά εργαλεία που χρησιμοποιούν.
Συμπεράσματα
Η εκπαίδευση αποτελεί θεμέλιο της δημοκρατίας. Η ανεξέλεγκτη εισαγωγή της ΤΝ στην εκπαιδευτική διαδικασία, ιδιαίτερα με εμπορικούς και τεχνοκρατικούς όρους, ενδέχεται όχι να “εκδημοκρατίσει” αλλά να περιορίσει τη δημοκρατία στην εκπαίδευση. Η ελπίδα βρίσκεται στη χρήση της ΤΝ όχι ως υποκατάστατου του ανθρώπινου παράγοντα, αλλά ως εργαλείου που ενισχύει τις δυνατότητες διαλόγου, εμπειρίας και συμμετοχής των μαθητών και των εκπαιδευτικών.
Η κριτική πραγματιστική προσέγγιση του Dewey, όπως αναπτύσσεται από τον Wieczorek, προσφέρει ένα ουσιαστικό πλαίσιο αξιολόγησης της ΤΝ όχι μόνο με όρους αποτελεσματικότητας, αλλά με όρους δημοκρατίας. Αντί για την τεχνολογική αισιοδοξία που χαρακτηρίζει πολλούς υπερασπιστές της ΤΝ, απαιτείται ένας στοχαστικός επαναπροσδιορισμός των στόχων της εκπαίδευσης – με επίκεντρο τον άνθρωπο και τις συλλογικές αξίες.
Διαβάστε το πλήρες άρθρο εδώ