FAKE NEWS: Πληροφορία και βιβλιοθήκες. Εργαστήρια για το γραμματισμό στα μέσα

Παραπληροφόρηση, ακούσια αναμετάδοση λανθασμένων πληροφοριών, ψευδείς ειδήσεις. Ποιες οι διαφορές τους και γιατί είναι σημαντικό να γίνει η διάκριση μεταξύ τους; Ποιες ικανότητες απαιτούνται για να κρίνουμε την ποιότητα των πηγών; Και ποιο ρόλο παίζουν οι βιβλιοθήκες στο να αποκτήσουμε αυτές τις ικανότητες;

των Frauke Weimar, Nikoletta Stathopoulou

Αυτά ήταν τα ερωτήματα που απασχόλησαν τη σειρά εργαστηρίων με τίτλο «Fake News: Information und Bibliotheken», που συνδιοργάνωσαν τον Νοέμβριο η Synergasia, το Media Literacy Institute και το Journalists about Journalism.

Το Goethe-Institut Athen και οι δύο ομιλήτριες Astrid Meckl και Raphaela Müller επικεντρώθηκαν κυρίως στο ερώτημα για τη σχέση ανάμεσα στην εμπιστοσύνη και στις βιβλιοθήκες, στο πλαίσιο του εργαστηρίου με τίτλο «Trust me if you can!?», «Εμπιστεύσου με αν μπορείς!;».

Μαζί με συμμετέχοντες από ελληνικές βιβλιοθήκες, δημοσιογράφους αλλά και ένα ευρύ κοινό που ενδιαφέρεται για το θέμα, το εργαστήριο επιχείρησε να προσδιορίσει με ακρίβεια ποιες μορφές λανθασμένης ενημέρωσης και παραπληροφόρησης συναντώνται σήμερα. Ποιους συνειρμούς γεννά ο όρος «fake news»; Εύκολα τον συνδέουμε με έννοιες όπως η προπαγάνδα, ο φόβος, η παραπληροφόρηση, η χειραγώγηση ή το ψέμα. Κι αυτό γιατί οι λανθασμένες πληροφορίες, που συνήθως διαδίδονται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δημοσιοποιούνται εσκεμμένα, με στόχο να εξαπατήσουν τους αναγνώστες τους για συγκεκριμένους πολιτικούς και οικονομικούς σκοπούς.

Το εργαστήριο δεν προσέφερε μόνο πρακτικά εργαλεία για την αναγνώριση των εσφαλμένων ειδήσεων, όπως το ellinikahoaxes, το The Press Project και το Mythbusters. Οι ομιλήτριες τόνισαν επίσης την ανάγκη οι βιβλιοθήκες να επισημάνουν τις πολιτικές και κοινωνικές προεκτάσεις των fake news.

Στο σημείο αυτό ξεκίνησε το πρακτικό κομμάτι του εργαστηρίου. Οι συμμετέχοντες εργάστηκαν ομαδικά για τη σχεδίαση μιας εκδήλωσης με θέμα τις ψευδείς ειδήσεις, όπου προέκυψαν συγκεκριμένα αιτήματα προς τις βιβλιοθήκες, όπως για παράδειγμα τη δημιουργία αποθετηρίων με διαδικτυακά εργαλεία και πλατφόρμες για ασφαλείς πηγές πληροφόρησης και αναζήτησης και τη σύλληψη και υλοποίηση εργαστηρίων με βάση επτά σημεία εντοπισμού λανθασμένων πληροφοριών (how to spot fakes). Ωστόσο, δεν αρκεί μόνο να τσεκάρουμε αυτά τα σημεία, πρέπει και να γίνει η σύνδεση των fake news με πολιτικές και κοινωνικές συνιστώσες.

Πρόκειται για ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Καθημερινά ερχόμαστε αντιμέτωποι με εσφαλμένες ειδήσεις και το να πλοηγηθούμε σε αυτή την πλημμυρίδα πληροφοριών γίνεται ολοένα πιο δύσκολο. Υπό αυτή την έννοια, η παροχή και η απόκτηση γνώσεων χρήσης των μέσων ενημέρωσης γίνεται προοδευτικά σημαντικότερη: Πρέπει να είμαστε σε θέση να αναγνωρίζουμε όχι μόνο την υπεραξία του περιεχομένου των πληροφοριών αλλά και τον πραγματικό σκοπό τους.

Δικαίως επισημάνθηκε στο εργαστήριο ότι οι βιβλιοθήκες θεωρούνται χώροι έγκυρης γνώσης ‒ χώροι που δεν εξυπηρετούν εμπορικούς σκοπούς. Ωστόσο πρέπει να θέσουμε το ερώτημα του κατά πόσον οι βιβλιοθηκονόμοι είναι προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουν την κοινωνική αλλαγή που προωθείται μέσω της ψηφιοποίησης. Ένα πρώτο βήμα θα ήταν να αξιοποιηθεί αυτή η βάση εμπιστοσύνης για να ενισχυθεί η κριτική σκέψη των χρηστών μας ‒ όπως και, κυρίως, η δική μας.