Στέφανος Τραχανάς: Όσοι επιτυγχάνουν την ειδίκευση στην ποιότητα θα διακριθούν και θα αντέξουν στον χρόνο

Με το βλέμμα του στραμμένο στα πρότυπα ποιότητας των κορυφαίων διεθνών πανεπιστήμιων, ο διακεκριμένος πανεπιστημιακός δάσκαλος Στέφανος Τραχανάς δημιούργησε και σύστησε στο ελληνικό κοινό το Mathesis, το Κέντρο Ανοικτών Διαδικτυακών Μαθημάτων των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας. Ο διευθυντής του Mathesis μίλησε στο praximag για την καινοτόμα μαθησιακή πλατφόρμα και περιέγραψε το εγχείρημά του για μία πιο δημιουργική εκπαίδευση στην εποχή της ψηφιακής επανάστασης.

Τι είναι το Mathesis και σε ποιους απευθύνεται;

Το Mathesis είναι μία πλατφόρμα ανοικτών διαδικτυακών μαθημάτων που ιδρύθηκε το 2015 και αποτελεί ένα αυτόνομο τμήμα των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης. Τα μαθήματά μας είναι διαμορφωμένα στο πρότυπο των massive open online courses (MOOCs) των πανεπιστημίων του εξωτερικού, κυρίως του Harvard και του MIT, και συνοψίζονται σε δύο κύριες κατευθύνσεις. Η πρώτη περιλαμβάνει μία σειρά μαθημάτων γενικής παιδείας, όπου μπορεί να βρει κανείς θεματικές σχετικές με τη νεότερη ελληνική ιστορία, τη φυσική, την κλασική αρχαιότητα αλλά και τη φιλοσοφία, ενώ η δεύτερη περιλαμβάνει μαθήματα επαγγελματικής εκπαίδευσης, κυρίως επάνω στον κλάδο της πληροφορικής. Κάθε μάθημα χωρίζεται σε μικρές διαλέξεις των 5-10 λεπτών, βιντεοσκοπημένες σε studio, ενώ στη συνέχεια ακολουθούν ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής για την αξιολόγηση του χρήστη. Πέρα από αυτά τα μικρά κουίζ, όμως, η πλατφόρμα διαθέτει και εβδομαδιαία τεστ, ενώ υπάρχει και η δυνατότητα συμμετοχής στο forum του Mathesis, όπου αναπτύσσονται εξαιρετικά ενδιαφέρουσες συζητήσεις μεταξύ των χρηστών. Επιπλέον, όσον αφορά στους εισηγητές των μαθημάτων επιλέγουμε τους καλύτερους στο εκάστοτε αντικείμενο τόσο από πανεπιστήμια της Ελλάδας όσο και από του εξωτερικού. Χαρακτηριστικά παραδείγματα συνιστούν η ιστορικός του Ε.Κ.Π.Α. Μαρία Ευθυμίου, ο καθηγητής φιλοσοφίας του Α.Π.Θ. Βασίλης Κάλφας, ο καθηγητής στον τομέα της κλασικής ιστορίας Άγγελος Χανιώτης από το Princeton και πολλοί άλλοι.

Το Mathesis απευθύνεται πρωτίστως στο ευρύ κοινό και δευτερευόντως σε άτομα που παρακολουθούν ήδη κάποιο πρόγραμμα εγκύκλιων σπουδών, είτε πανεπιστημιακής είτε μέσης εκπαίδευσης. Πιο συγκεκριμένα, η σύνθεση των συμμετεχόντων στην πλατφόρμα αποτελείται κατά 55% από πολίτες διαφόρων επαγγελμάτων, συνήθως με πανεπιστημιακή εκπαίδευση, 30% από εκπαιδευτικούς και 15% από φοιτητές και μαθητές. Συνήθως εγγράφονται 6.000 με 7.000 στα πιο δημοφιλή μαθήματα, από τους οποίους περίπου οι 2.000 τα ολοκληρώνουν επιτυχώς. Αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο ποσοστό, ειδικά αν συγκριθεί με αντίστοιχα προγράμματα μεγάλων αμερικανικών πανεπιστημίων που ηγούνται αυτού του κύματος. Εκεί, ενώ εγγράφονται πάρα πολλοί, το ποσοστό όσων ολοκληρώνουν κάποιο πρόγραμμα ανέρχεται σε λιγότερο από 4%.

Για τη χρηματοδότησή του, το Mathesis βασίστηκε αρχικά σε μία χορηγία του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, ενώ στη συνέχεια επιδιώξαμε να διεκδικήσουμε μικρές χορηγίες από ποικίλους φορείς. Η συμμετοχή των φοιτητών στα μαθήματα είναι εντελώς δωρεάν, και, εφόσον ολοκληρώσουν επιτυχώς κάποιο πρόγραμμα, μπορούν να λάβουν βεβαίωση παρακολούθησης με ένα μικρό αντίτιμο της τάξης των 20€. Μέσα από την ενέργεια αυτή, στηρίζουν έμπρακτα τον θεσμό μας, στόχος του οποίου είναι να ανταποκρίνεται στην ανάγκη της κοινωνίας των πολιτών για δια βίου μάθηση. Για μένα, το σήμα κατατεθέν του Mathesis είναι η ποιότητα, κάτι που αντικατοπτρίζεται στην επιλογή των διδασκόντων, στη δημιουργία των μαθημάτων και στο περιεχόμενό τους. Αυτός είναι και ο λόγος που αγκαλιάστηκε σχεδόν αμέσως από την κοινωνία των πολιτών.

Πώς εμπνευστήκατε την ιδέα για την πλατφόρμα;

Μέχρι το 2013, εργαζόμουν, μεταξύ άλλων, ως διευθυντής των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης. Βγαίνοντας στη σύνταξη, αποφάσισα να ασχοληθώ με κάτι εντελώς καινούριο και, παρακολουθώντας το τι γινόταν στο εξωτερικό, διαπίστωσα ότι το στοιχείο της διαδικτυακής μάθησης είναι πλέον κυρίαρχο στην 4^η βιομηχανική επανάσταση που βιώνουμε. Έτσι, αποφάσισα να βάλω όλη μου την ενέργεια στη δημιουργία του Mathesis.

Ποιες δυσκολίες συναντήσατε κατά την υλοποίησή της;

Αρχικά δεν είχαμε ιδέα πώς να πραγματοποιήσουμε αυτό το εγχείρημα! Η πρώτη προσπάθεια έγινε στο Τμήμα Φυσικής, όπου χρησιμοποιήσαμε πειραματικά μία δωρεάν πλατφόρμα μαθημάτων. Εκεί συνειδητοποιήσαμε ότι με ερασιτεχνισμούς δεν θα τα καταφέρουμε, και συνεπώς θέσαμε ως σκοπό μας να γίνουμε πραγματικοί επαγγελματίες, παρακολουθώντας τις διεθνείς εξελίξεις και υιοθετώντας ως πρότυπο τα καλύτερα παραδείγματα των πανεπιστημίων του εξωτερικού. Ευτυχώς, το Harvard και το ΜΙΤ παραχώρησαν την κοινή τους πλατφόρμα διαδικτυακών μαθημάτων δωρεάν, οπότε αρχίσαμε να την χρησιμοποιούμε, την προσαρμόσαμε στις ανάγκες μας και ακόμα και σήμερα συνεχίζουμε να παρακολουθούμε όλες τις ανανεώσεις της. Επιπροσθέτως, στοχεύσαμε στη δημιουργία ενός προγράμματος σπουδών με συνεκτικότητα, ενδιαφέρον και πάνω από όλα ποιότητα. Ειλικρινά πιστεύω ότι όσοι επιτυγχάνουν την ειδίκευση στην ποιότητα θα διακριθούν και θα αντέξουν στον χρόνο. Από την πλευρά μας, και στο Mathesis αλλά και στις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, πιστέψαμε στην ποιοτική Ελλάδα και πραγματικά μας βγήκε το στοίχημα.

Έχοντας βιώσει μία περίοδο υποχρεωτικής παραμονής στο σπίτι στο πλαίσιο των μέτρων προστασίας της δημόσιας υγείας, πιστεύετε ότι το κοινό εξοικειώνεται σταδιακά με τη διαδικτυακή μάθηση;

Σε αυτή την πρωτόγνωρη συνθήκη που ζήσαμε, η τηλεκπαίδευση προέκυψε εξ ανάγκης, και ευτυχώς η εκπαιδευτική κοινότητα ανταποκρίθηκε άμεσα με τη βοήθεια της τεχνολογίας. Η διαφορά των μαθημάτων αυτών από την πλατφόρμα του Mathesis είναι ότι πραγματοποιούνταν σε ζωντανό χρόνο, ενώ τα δικά μας είναι βιντεοσκοπημένα από πριν. Παρόλα αυτά, μία θετική παρενέργεια της παραμονής στο σπίτι είναι ότι η χώρα ενημερώθηκε για τις νέες δυνατότητες της διαδικτυακής μάθησης, αφού ένα μεγάλο μέρος του κοινού δεν γνώριζε για την ύπαρξη των διαδικτυακών μαθημάτων. Ειδικά οι επαγγελματίες συνειδητοποίησαν ότι, στη νέα εποχή που ζούμε, υπάρχει ένα εργαλείο που μπορεί να συμβάλει στη δια βίου μάθηση και να τους βοηθήσει να παραμείνουν ενεργοί και δημιουργικοί στην εργασία τους. Αντιθέτως, στη μέση εκπαίδευση, η διαδικτυακή διαδικασία μπορεί μεν να ήταν αναγκαία λόγω των συνθηκών, αλλά δεν υποκαθιστά την ποιοτική ζωντανή επαφή του μαθητή με τον δάσκαλο.

Ως συγγραφέας μιας πληθώρας επιστημονικών συγγραμμάτων, ποια θεωρείτε ότι είναι η θέση του βιβλίου στην ψηφιακή εποχή που διανύουμε;

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα λογοτεχνικά e-book έχουν καταφέρει να κυριαρχήσουν εδώ και τουλάχιστον 10 χρόνια. Αυτό δεν συμβαίνει στην Ευρώπη, όπου η διείσδυση είναι αρκετά μικρή, ενώ στην Ελλάδα είναι ακόμα μικρότερη. Βάσει της εικόνας αυτής, λοιπόν, δεν βλέπω να μεταβάλλεται η θέση του τυπωμένου βιβλίου στον ευρωπαϊκό χώρο, παρά το γεγονός ότι κάθε δεκαετία περίπου ακούγεται το ενδεχόμενο μιας μεγάλης αλλαγής. Ένα ενδιαφέρον γεγονός, ωστόσο, συνιστά η άνοδος των audio books, στοιχείο που θα μπορούσε να αποδοθεί στην ισχύ που έχει η ηχητική πρόσληψη στη διαδικασία της μάθησης. Το ανθρώπινο είδος που έχει μία ισχυρή βιολογική ιστορία, και αυτή φαίνεται στη σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα σε έναν μαθητή που ακούει και έναν δάσκαλο που αφηγείται.

Η εμπειρία της φοίτησής σας στο πανεπιστήμιο του Harvard επηρέασε τον τρόπο διδασκαλίας σας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης ή και τη μετέπειτα ακαδημαϊκή πορεία σας;

Οι σημαντικοί άνθρωποι αφήνουν μία ανεξίτηλη εγγραφή, και αυτό το βίωσα μέσα από την επαφή μου με τους καθηγητές του Harvard. Αν αγγίξει κανείς την κορυφή, αποκτά ένα μέτρο στη ζωή του, και, ακόμα κι αν ο ίδιος περνά κάτω από τον πήχη της αριστείας, γνωρίζει σε ποιο σημείο βρίσκεται αυτή. Υπό μία τέτοια έννοια το μέτρο είναι ιδιαίτερα σημαντικό, και αυτό προσπαθούμε να πετύχουμε και με το Mathesis, να λειτουργήσουμε δηλαδή ως καταλύτης και ως μέτρο σύγκρισης για άλλες παρόμοιες προσπάθειες. Κι αν κάποιοι αποδειχτούν καλύτεροι από μας, τόσο το καλύτερο για μας. Δεν θα επαναπαυτούμε.

Ποια συμβουλή θα δίνατε σε νεαρούς αποφοίτους που αποβλέπουν σε μια ακαδημαϊκή καριέρα;

Πριν αποβλέψουν σε οτιδήποτε, να αγαπήσουν αυτό που κάνουνε.

Τι νέο θα δούμε στο Mathesis μελλοντικά; Πώς προγραμματίζετε να εξελίξετε την πλατφόρμα;

Ίσως το σημαντικότερο νέο στοιχείο θα είναι η προσήλωσή μας στον τομέα της μέσης εκπαίδευσης. Για το σκοπό αυτό, βασιστήκαμε στη σειρά «Πειράματα με απλά υλικά», η οποία ξεκίνησε με διδάσκουσα καθηγήτρια της Σχολής Χιλλ. Κάθε παιδί χρησιμοποιώντας υλικά που μπορεί να έχει στο σπίτι του, θα μπορεί να δει ολοζώντανα μπροστά του πώς εφαρμόζεται ένας νόμος της φύσης. Έτσι, εξάπτεται το ενδιαφέρον του, ανοίγει τα μάτια του στο θαύμα και συγχρόνως μαθαίνει για τα φυσικά φαινόμενα με τρόπο απλό και κατανοητό. Παράλληλα, δημιουργήσαμε ένα μάθημα με τίτλο «Ταξίδι στο σύμπαν», κατά τη διάρκεια του οποίου δύο από τους πιο ταλαντούχους καθηγητές μας εξερευνούν τον χώρο της αστρονομίας μέσα από σωκρατικούς διαλόγους. Επιπλέον, σε συνεργασία με βραβευμένους καθηγητές της μέσης εκπαίδευσης, αποσκοπούμε στη δημιουργία μίας κοινότητας δημιουργικών εκπαιδευτικών που διψούν για πρωτότυπες προσεγγίσεις και ποιότητα στην εκπαίδευση. Τέλος, από την πλευρά μου ετοιμάζω ένα βιβλίο με τίτλο «Το αμάρτημα της Εύας» και υπότιτλο «Φυσική κάτω από τα άστρα και δημιουργική μάθηση». Ορμώμενος από την καταστολή της επιθυμίας για γνώση που έχει επιβάλλει το εκπαιδευτικό μας σύστημα, περιγράφω το ταξίδι της Εύας και των φίλων της, εξερευνώντας ταυτόχρονα το ζήτημα του τι κάνει δημιουργική τη μάθηση. Γενικώς, πιστεύω ότι, όπως λέει και ο Ιρλανδός ποιητής W.B. Yates, «εκπαίδευση δεν είναι το γέμισμα ενός κουβά, αλλά το άναμμα μιας φλόγας». Αυτό αποτελεί και το δικό μου προσωπικό στοίχημα αλλά και του Mathesis, να ασκήσουμε δηλαδή μία μικρή έστω επιρροή για στροφή προς την ποιοτική εκπαίδευση, τη διερευνητική μάθηση, την καλλιέργεια της ερώτησης και τη δημιουργική σκέψη.