Σε μια εποχή που ο εκσυγχρονισμός των σχολικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων μέσω της αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών είναι απολύτως αναγκαίος, αναζητούνται καινοτόμες εκπαιδευτικές παρεμβάσεις που να καθιστούν τη μάθηση, τη διδασκαλία, αλλά και την παραγωγή νέας γνώσης περισσότερο αποδοτικές και πιο ελκυστικές. Δεδομένου ότι η ρητή γνώση που φιλοξενείται στα σχολικά εγχειρίδια είναι επαρκής ώστε να εφοδιάζει τους μαθητές με τα απαραίτητα βασικά γνωστικά εφόδια, θα πρέπει να αναζητηθούν νέοι, καινοτόμοι τρόποι διδασκαλίας, ούτως ώστε η γνώση αυτή να γίνεται όντως «απόκτημα» των μαθητών, καθιστώντας παράλληλα τη διδασκαλία ελκυστική και κοινωνικά ωφέλιμη.
Στα πλαίσια της γενικότερης προσπάθειας εκσυγχρονισμού της διδασκαλίας, η εκπαίδευση STEM συνεργάζεται με την Τέχνη, η μία αποτελεί πηγή έμπνευσης και δημιουργίας για την άλλη και δημιουργούν από κοινού ένα σύνολο εκπαιδευτικών παρεμβάσεων υπό τον τίτλο STEAM. Η δημιουργία του κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού STEAM και η επιτυχής ενσωμάτωσή του στη γενικότερη διδασκαλία αποτελεί μία σύγχρονη εκπαιδευτική πρόκληση, αλλά και ένα απαραίτητο βήμα για τη βελτίωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Στην Ελλάδα, ο Οργανισμός Ανοιχτών Τεχνολογιών (ΕΕΛΛΑΚ), στοχεύοντας στην προώθηση της εκπαίδευσης STEAM στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, έχει ήδη συγκροτήσει ειδική επιστημονική επιτροπή αποτελούμενη από μέλη της ακαδημαϊκής και ερευνητικής κοινότητας από το σύνολο της ελληνικής επικράτειας. Τα αποτελέσματα της γενικότερης προσπάθειας της Επιτροπής όσον αφορά στην εκπαίδευση STEAM, αλλά και την Εκπαιδευτική Ρομποτική μέσω Ανοικτών Τεχνολογιών και Ανοιχτού Λογισμικού, αναμένεται να χαρτογραφήσουν το μέλλον της STEAM στη χώρα μας.
Με γνώμονα την καινοτομία, την πρόσβαση σε ελεύθερο λογισμικό υψηλών προδιαγραφών, την ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση και την πληροφορία, με τη δύναμη της τεχνολογίας, με τη μεθοδολογία και την ακρίβεια των φυσικών επιστημών και της μηχανικής, με την εργαλειοθήκη των μαθηματικών, αλλά και με την ελκυστικότητα της ζωγραφικής, της μουσικής, της γλυπτικής ή του θεάτρου, ευελπιστούμε σε ένα μέλλον που το σχολείο θα προσφέρει εξαιρετικά αποδοτική και ελκυστική διδασκαλία και θα έχει αναβαθμισμένο και πιο ενεργό ρόλο στην κοινωνία.
Ευελπιστούμε σε ένα σχολείο, όπου οι σχολικές δραστηριότητες θα έχουν ενδιαφέρον για όλους τους μαθητές, θα προάγουν τη γνώση, την ορθή συμπεριφορά, θα ευαισθητοποιούν και θα καλλιεργούν την έννοια του ενεργού πολίτη, μην αφήνοντας το παραμικρό περιθώριο για την ανάπτυξη επικίνδυνων και αντιδημοκρατικών φαινομένων, όπως του θλιβερού φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού.
Ο χώρος διδασκαλίας της εκπαίδευσης STEAM, στα πλαίσια είτε της τυπικής είτε της άτυπης εκπαίδευσης, μπορεί να είναι οποιοσδήποτε, όπως κλασικές αίθουσες διδασκαλίας εμπλουτισμένες με ηλεκτρονικά συστήματα (ακόμα και με φορητά ηλεκτρονικά μέσα για μείωση του κόστους), μουσεία, πλανητάρια, αλλά και το ίδιο το φυσικό περιβάλλον. Ένα δάσος για παράδειγμα, καθώς και κάθε άλλος ανοιχτός χώρος με φυσικό ή πολιτισμικό ενδιαφέρον, μπορεί να αξιοποιηθεί ως ένας πολλά υποσχόμενος χώρος διδασκαλίας ή ως ένα εξαιρετικό εργαστήριο, με σκοπό να εκπαιδεύσει, να ευαισθητοποιήσει και να αναπτύξει υγιή και θετικά συναισθήματα στους μαθητές.
Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, η οποία αφορά άμεσα τόσο το φυσικό περιβάλλον όσο και το σχολικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα, προσφέρει γόνιμο έδαφος για καινοτόμες εκπαιδευτικές παρεμβάσεις. Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση μπορεί να ωφεληθεί, αλλά και να ωφελήσει την Εκπαίδευση STEAM, προσφέροντάς της τον απαραίτητο εκπαιδευτικό χώρο για να αναπτύξει τις μεθόδους της. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι ήδη υπάρχουν εκπαιδευτικά προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης που αξιοποιούν τόσο τις νέες τεχνολογίες όσο και την Τέχνη (βλέπε π.χ. Arts-based Environmental Education).
Κυρίαρχος άξονας πάνω στον οποίο θα πρέπει να γίνουν όλα τα απαιτούμενα βήματα είναι η διεπιστημονική προσέγγιση, η οποία εξασφαλίζει τη συνεργασία μεταξύ των επιστημών, αξιοποιεί στο μέγιστο δυνατό βαθμό το σύνολο της ήδη υπάρχουσας γνώσης και συνεισφέρει στην παραγωγή νέας γνώσης. Ανοίγει ορίζοντες συνεργασίας, δημιουργικότητας, καινοτομίας και εντοπίζει τις καταλληλότερες λύσεις για τα πολυδιάστατα προβλήματα των σύγχρονων κοινωνιών που δεν είναι ποτέ μόνο περιβαλλοντικά ή μόνο κοινωνικά ή μόνο πολιτισμικά ή μόνο οικονομικά ή μόνο ηθικά ή μόνο αισθητικά κοκ, αλλά είναι ταυτόχρονα όλα τα προηγούμενα μαζί.
Σκεφθείτε για λίγο τις διεπιστημονικές ομάδες που υπάρχουν στα δευτεροβάθμια σχολεία της χώρας. Εκεί που ο φυσικός συναντά το χημικό, το μαθηματικό, τον πληροφορικό, το φιλόλογο, τον κοινωνιολόγο, τον οικονομολόγο και τόσους άλλους συναδέλφους. Μήπως, τελικά, δεν έχουμε την παραμικρή ιδέα για το τι μπορούμε να καταφέρουμε εάν συνεργαστούμε για το κοινό μέλλον των παιδιών μας;
Και επειδή αναφερθήκαμε στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, προκύπτει το ερώτημα ποιος εκπαιδευτικός είναι ο καταλληλότερος για να εκπαιδεύσει περιβαλλοντικά τους μαθητές; Όλοι! Όλοι, αρκεί να έχουν την κατάλληλη κατάρτιση. Σίγουρα ο φυσικός που θα τους μιλήσει για το φυσικό περιβάλλον. Σίγουρα ο χημικός που θα τους μιλήσει για τις επικίνδυνες χημικές ουσίες που ρυπαίνουν το περιβάλλον. Σίγουρα ο μαθηματικός που θα τους εξηγήσει πώς δουλεύουν τα κλιματικά μοντέλα πρόγνωσης. Σίγουρα ο κοινωνιολόγος που θα τους μιλήσει για τις κοινωνικές επιπτώσεις της υποβάθμισης του περιβάλλοντος. Σίγουρα ο οικονομολόγος που θα τους εξηγήσει τις οικονομικές επιπτώσεις τις περιβαλλοντικής υποβάθμισης. Σίγουρα ο καθηγητής της πληροφορικής που θα τους βοηθήσει να φτιάξουν εφαρμογές και συσκευές που θα μετρούν ατμοσφαιρικές παραμέτρους ή που θα προσομοιάζουν περιβαλλοντικές συνθήκες σε οθόνες υπολογιστών.
Και συνεχίζουμε… Σίγουρα ο καθηγητής των θρησκευτικών που θα αναζητήσει σε κάθε μία θρησκεία τη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον που αποτελεί και αυτό δημιούργημα του δημιουργού της ζωής ή που θα αναφερθεί, για παράδειγμα, στον Κατακλυσμό του Νώε, όπου η προστασία της βιοποικιλότητας καθόρισε τις πράξεις του ανθρώπου. Σίγουρα ο καθηγητής των καλλιτεχνικών που θα βρει τόσα και τόσα έργα που να αναδεικνύουν την ομορφιά του φυσικού περιβάλλοντος ή τις άστατες καιρικές συνθήκες, όπως το έργο της Έναστρης Νύχτας του Βίνσεντ βαν Γκογκ. Σίγουρα ο υπεύθυνος της θεατρικής ομάδας που μπορεί να επιλέξει μία παράσταση με περιβαλλοντικό μήνυμα. Σίγουρα εσύ, ανήσυχε εκπαιδευτικέ! Αρκεί να το θέλεις, αρκεί να έχεις φαντασία και όρεξη για επιμόρφωση και δια βίου μάθηση, ουσιαστική δράση, συνεργασία και καινοτομία!
Η εκπαίδευση STEAM δείχνει το δρόμο. Αρκεί να τον ακολουθήσουμε. Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση είναι απλά ένα πεδίο εφαρμογής που, όμως, προσφέρει ένα ευρύ πλαίσιο για την ανάπτυξη τόσων πολλών και ελκυστικών δραστηριοτήτων που μας προσκαλεί σε ένα ταξίδι γνώσης, συνεργασίας, παραγωγής νέας γνώσης και καινοτομίας υπό το πρίσμα της εκπαιδευτικής λογικής της STEAM. Ελάτε να ταξιδέψουμε μαζί!
Δρ. Σωτήριος Γ. Μάιπας
Φυσικός
Επ. Συνεργάτης ΠΜΣ Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ «Περιβάλλον και Υγεία. Διαχείριση Περιβαλλοντικών Θεμάτων με Επιπτώσεις στην Υγεία»
Διαχειριστής και Υπεύθυνος Επικοινωνίας του onpodium.gr – The art of sharing knowledge
Μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής STEAM του Οργανισμού Ανοιχτών Τεχνολογιών