Εισαγωγή: Η Ανάγκη για μια Δομημένη Επαφή με το Ελεύθερο Λογισμικό
Το ελεύθερο λογισμικό ως εργαλείο κατέχει ήδη σημαντική θέση στην ελληνική εκπαίδευση: Εκατοντάδες σχολεία χρησιμοποιούν τη λύση Ubuntu LTSP στα εργαστήριά τους, όπως εκατοντάδες είναι και τα διαθέσιμα ελεύθερα προγράμματα που χρησιμοποιούνται στα σχολικά εργαστήρια. Ένα μεγάλο μέρος του λογισμικού που περιλαμβάνεται στην επιμόρφωση Β’ Επιπέδου των εκπαιδευτικών είναι ελεύθερα, ενώ και οι υπηρεσίες του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου στηρίζονται σχεδόν αποκλειστικά στο ελεύθερο λογισμικό.
Ωστόσο, η εργαλειακή χρήση του ελεύθερου λογισμικού από μαθητές και εκπαιδευτικούς δεν συνεπάγεται ότι αυτοί (ανα)γνωρίζουν πως το ελεύθερο λογισμικό διαφοροποιείται ως προς τους τρόπους ανάπτυξης και διανομής. Οι έννοιες που είναι απαραίτητες για την κατανόηση αυτών των ιδιαιτεροτήτων δεν αποτελούν αυτή την στιγμή αντικείμενο διδασκαλίας και τα περισσότερα προγράμματα σπουδών Πληροφορικής περιέχουν, στην καλύτερη περίπτωση, απλές αναφορές στο ελεύθερο λογισμικό.
Θεωρούμε ότι μια δομημένη επαφή με τις αρχές του ελεύθερου λογισμικού μπορεί να είναι ιδιαίτερα γόνιμη για τους μαθητές σε πολλά επίπεδα και, για τον λόγο αυτό, αναπτύξαμε και υλοποιήσαμε ένα σχετικό διδακτικό σενάριο, διάρκειας δύο ωρών. Το πλήρες σενάριο είναι διαθέσιμο στη διεύθυνση http://tiny.cc/floss-scenario, ενώ περισσότερες λεπτομέρειες για τον σχεδιασμό, την υλοποίηση και την αξιολόγησή του παρουσιάστηκαν στο 2ο Συνέδριο για το ΕΛΛΑΚ στην εκπαίδευση (http://foss4edu.gr).
Tο Εκπαιδευτικό Σενάριο
Το διδακτικό σενάριο χωρίζεται σε δύο σχετικά ανεξάρτητα μέρη. Το πρώτο μέρος περιστρέφεται γύρω από τις έννοιες και τις αρχές που σχετίζονται με το ελεύθερο λογισμικό, ενώ το δεύτερο προσανατολίζεται σε περισσότερο πρακτικές ικανότητες. Σε καμία περίπτωση δεν προβλέπεται μετωπική διδασκαλία. Οι μαθητές εργάζονται σε ζεύγη, συζητούν ομαδικά, διερευνούν πραγματικά προβλήματα και υλοποιούν ανοικτές ή καθοδηγούμενα ανακαλυπτικές δραστηριότητες.
Mέσα από το σενάριο, οι μαθητές μαθαίνουν να διαχωρίζουν τον πηγαίο κώδικα ενός προγράμματος από την αντίστοιχη εκτελέσιμη μορφή του και να συσχετίζουν τη διαθεσιμότητα του πηγαίου κώδικα με τη δυνατότητα
κατανόησης, τροποποίησης και επέκτασης ενός προγράμματος. Σε πρακτικό επίπεδο, οι μαθητές καλούνται να διακρίνουν ανάμεσα στο λογισμικό ανοικτού και κλειστού κώδικα και να τεκμηριώνουν την επιλογή λογισμικού εξετάζοντας τις εναλλακτικές δυνατότητες ως προς την άδεια χρήσης.
Συμπεράσματα
Το διδακτικό σενάριο που αναπτύξαμε και υλοποιήσαμε παρέχει στους μαθητές τη δυνατότητα να έρθουν σε επαφή με το ελεύθερο λογισμικό στα πλαίσια μιας συστηματικής και οργανωμένης διδακτικής παρέμβασης. Οι
δραστηριότητες που περιλαμβάνει βοηθούν τους μαθητές να συσχετίσουν τη διαθεσιμότητα του πηγαίου κώδικα με τη δυνατότητα κατανόησης, τροποποίησης και επέκτασης ενός προγράμματος. Ουσιαστικά τους εξοικειώνει με τις έννοιες που απαιτούνται για να κατανοήσουν τα βασικά χαρακτηριστικά του ελεύθερου λογισμικού, τον τρόπο ανάπτυξής του και τελικά τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα που το συνοδεύουν. Η επαφή με το ελεύθερο λογισμικό μπορεί να είναι ιδιαίτερα γόνιμη για τους μαθητές, αφού προάγει στάσεις με ιδιαίτερη βαρύτητα στην εκπαίδευση, όπως η προσφορά, η συνεργασία, η επικοινωνία, η ομαδικότητα και η αυτοοργάνωση. Παράλληλα, σε πρακτικό επίπεδο, το σενάριο καλλιεργεί ικανότητες που βοηθούν τους μαθητές να αναζητούν και να αναγνωρίζουν τα λογισμικά βάση της άδειας χρήσης τους, ώστε να είναι σε θέση να κάνουν κατάλληλες επιλογές στην καθημερινότητά τους.
Η σχέση ανάμεσα στο ελεύθερο λογισμικό και την εκπαίδευση είναι πολυεπίπεδη. Σε τελική ανάλυση, αν επιθυμία μας είναι η εκπαίδευση να παράγει ελεύθερους, ενεργούς και κοινωνικά ευαισθητοποιημένους πολίτες οι οποίοι κατανοούν την τεχνολογία και τη χρησιμοποιούν δημιουργικά, τότε θα πρέπει να συνδέσουμε την καθημερινότητα της εκπαίδευσης με πρακτικές που υλοποιούν αυτή την επιθυμία. Το ελεύθερο λογισμικό μπορεί να διαμορφώσει και να ενισχύσει αυτή την επιλογή μας.